Thủy triều là gì? Đặc điểm và nguyên nhân sinh ra thủy triều

Thủy triều là một trong những hiện tượng thiên nhiên không còn quá xa lạ đối với những người ở vùng sông nước. Có rất nhiều lý giải về hiện tượng tự nhiên đặc biệt này nhưng với nhiều người thuật ngữ thủy triều còn khá xa lạ. Vậy thủy triều là gì? Nguyên nhân dẫn đến hiện tượng thủy triều là gì? Hãy cùng Thiết Bị Điện Goldsun tìm hiểu về hiện tượng thú vị này nhé!

Thủy triều là gì?

Thủy triều là hiện tượng nước biển, nước sông… lên xuống trong một chu kỳ thời gian phụ thuộc biến chuyển thiên văn. Trong âm Hán-Việt, thủy có nghĩa là nước, còn triều là cường độ nước dâng lên và rút xuống.

Sự thay đổi lực hấp dẫn từ Mặt Trăng (phần chủ yếu) và từ các thiên thể khác như Mặt Trời (phần nhỏ) tại một điểm bất kỳ trên bề mặt Trái Đất trong khi Trái Đất quay đã tạo nên hiện tượng nước dâng (triều lên thường gọi là “nước lớn”) và nước rút (triều xuống tức “nước ròng”) vào những khoảng thời gian nhất định trong một ngày.

Một số thuật ngữ liên quan đến thủy triều

Sau đây là một số thuật ngữ liên quan đến thủy triều

Sóng thủy triều 

Là hiện tượng thủy triều lan truyền trong thủy quyển dưới dạng các sóng dài có chu kỳ nhiều giờ, biên độ nhỏ và bước sóng lên đến hàng ngàn km. Tính chất của các sóng triều phụ thuộc vào độ lớn và chu kì biến thiên của lực hấp dẫn giữa Trái Đất – Mặt Trăng và Trái Đất – Mặt Trời.

Có gần 400 sóng triều thành phần, trong đó các loại cơ bản là:

• Sóng bán nhật triều mặt trăng chính
• Sóng nhật triều mặt trăng chính
• Sóng bán nhật triều chính
• Sóng nhật triều mặt trời chính
• Sóng lệch nhật triều chính

Mực nước triều

Là mực nước dao động theo từng khoảng thời gian so với độ cao được quy ước trước. Đơn vị dùng để đo mực nước triều là mét (m) hoặc xen ti mét (cm).

Độ triều lớn

Là chỉ số đo bằng mức nước lớn trừ đi mực nước ròng thấp nhất trong ngày. Trong đó:

• Nước lớn (đỉnh triều): Vị trí cao nhất của mực nước trong một chu kỳ triều.
• Nước ròng (chân triều): Vị trí thấp nhất của mực nước trong trong một chu kỳ triều.

Sóng triều tại vùng biển ven bờ và cửa sông

Thủy triều tại vùng ven biển và cửa sông có tính chất rất phức tạp. Lý do là vì nước triều được cấu thành từ tổ hợp sóng dài dạng sóng tiến và sóng đứng bị biến dạng mạnh do khúc xạ, phản xạ, lực ma sát, sông rạch, đường bờ biển…

Chu kỳ triều

Là khái niệm chỉ khoảng thời gian giữa hai lần thủy triều trong ngày, phụ thuộc vào cơ chế tổ hợp của các sóng triều thành phần.

• Thời gian triều rút: là khoảng thời gian từ giai đoạn nước lớn đến nước ròng tiếp theo.
• Thời gian triều dâng: là khoảng thời gian từ giai đoạn nước ròng đến nước lớn tiếp theo.

Chế độ triều

Có hai loại triều cơ bản là:

• Nhật triều: 1 lần lên và 1 lần rút trong ngày
• Bán nhật triều: 2 lần lên và 2 lần rút trong ngày.

Bên cạnh đó, còn có hai loại triều hỗn hợp là nhật triều không đều và bán nhật triều không đều.

Kỳ nước cường và kỳ nước kém

Kỳ nước cường thường xuất hiện vào đầu tháng âm lịch hoặc tuần trăng rằm: Mặt Trăng – Mặt Trời – Trái Đất cùng nằm trên một đường thẳng.

Kỳ nước kém thường xuất hiện lúc trăng già hoặc trăng non: Mặt Trăng – Mặt Trời tạo thành một góc vuông tại Trái Đất.

Thường diễn ra khoảng nửa tháng theo vòng tuần hoàn với chu trình sau đây:

• Từ 3 – 5 ngày đầu: kỳ nước cường, thủy triều có biên độ lên, xuống rất mạnh (lên rất cao và xuống rất thấp
• Từ 4 – 5 ngày tiếp theo: độ lớn của triều giảm dần.
• Từ 3 – 5 ngày tiếp theo: kỳ nước kém, thủy triều lên, xuống rất thấp.
• Từ 4 – 5 ngày tiếp theo: độ lớn của triều tăng dần để chuẩn bị bước vào kỳ nước cường tiếp theo.

Đặc điểm của thủy triều

Thủy triều tồn tại một số đặc điểm nhận dạng như sau:

• Khi mực nước biển dâng lên cao bao trùm hết một số khu vực tiếp giáp giữa biển và đất liền gọi là hiện tượng ngập triều.

• Trên các thềm lục địa rộng lớn, những chỗ phình to thì mực nước triều dâng sẽ cao hơn.

• Thủy triều hạ xuống thấp nhất khi chúng đến các đảo nằm ở ngoài đại dương.

• Dòng nước chảy của triều cường không mạnh trong đại dương mở.

• Cửa sông và các vịnh của bờ biển có thể ảnh hưởng đến dòng chảy của triều lên, triều xuống.

• Khi Trái Đất quay, các lục địa khổng lồ trên hành tinh phình to ra ngăn không cho triều cường di chuyển về phía Tây.

• Nước rút sau khi xuất hiện triều cường được gọi là con nước ròng.

• Triều cường có chu kỳ thay đổi định kỳ trong khoảng thời gian dao động từ 12 giờ 25 phút một lần. Giữa hai lần thủy triều cao nhất và thấp nhất.

• Trong một ngày, nhờ vào lực tác động của Mặt Trăng và Mặt Trời, triều cường sẽ xuất hiện ba lần. Gồm có hai lần cao nhất và một lần thấp nhất.

Nguyên nhân sinh ra thủy triều

Nguyên nhân của thủy triều là do thủy quyển có hình cầu dẹt nhưng bị kéo cao lên ở hai miền đối diện nhau tạo thành hình ellipsoid. Một đỉnh của ellipsoid nằm trực diện với Mặt Trăng – là miền nước lớn thứ nhất, do lực hấp dẫn của Mặt Trăng gây ra.

Còn miền nước lớn thứ hai nằm đối diện với miền nước lớn thứ nhất qua tâm Trái Đất, do lực li tâm tạo ra. Giữa hai nước lớn liên tiếp là nước ròng. Một khi vận tốc góc (tốc độ quay) của Trái Đất không đổi thì lực li tâm lớn nhất nằm ở nơi có bán kính quay lớn nhất khi đó là miền xích đạo của Trái Đất.

Tuy nhiên bán kính quay chưa hẳn là bán kính Trái Đất tại xích đạo, vì Trái Đất không hoàn toàn quay quanh trục của nó, cũng như Mặt Trăng không hoàn toàn quay quanh Trái Đất, mà là: Hệ Trái Đất – Mặt Trăng quay xung quanh điểm trọng tâm của hệ này.

Do khối lượng của Trái Đất lớn hơn của Mặt Trăng rất nhiều nên trọng tâm của hệ Trái Đất – Mặt Trăng nằm trong lòng Trái Đất, trên đường nối tâm của chúng ở khoảng cách 0.73 bán kính của Trái Đất (4650.83 km). Tóm lại: Trái Đất vừa quay, vừa lắc.

Thủy triều đạt cực đại khi mà cả Mặt Trăng và Mặt Trời cùng nằm về một phía so với Trái Đất, và mức triều phía đối diện lúc đó sẽ xuống điểm cực tiểu.

Các hiện tượng thủy triều

Hai hiện tượng thủy triều phổ biến thường xuyên xuất hiện trên mặt biển đó chính là thủy triều đỏ và đen. Ảnh hưởng rất lớn đến đời sống của con người và tất cả các loài sinh vật dưới đại dương. Cụ thể như sau:

Thủy triều đỏ

Khi dòng nước sông hoặc nước biển không còn giữ được màu xanh nguyên vẹn như ban đầu mà chuyển sang màu đỏ hoặc cam, hồng hay xanh,… thì chính lúc đó đang xảy ra hiện tượng thủy triều đỏ.

Thủy triều đỏ hay còn được gọi với tên gọi khác là “tảo nở hoa” nhằm chỉ sự bùng nổ về số lượng sinh sôi nảy nở nhiều của tảo. Tảo sinh sản nhanh với số lượng nhiều ở trong nước. Tảo tích tụ nhiều ở trong nước sẽ khiến nước chuyển sang màu đỏ, cam hoặc xanh.

Trong một số trường hợp, khi hiện tượng thủy triều đỏ xảy ra sẽ làm chết các sinh vật ở dưới nước. Bởi vì trong một số loài tảo có thể sinh ra những loại độc tố, làm giảm đi lượng oxy. Hiện tượng thủy triều đỏ có thể xảy ra bất cứ lúc nào nếu như chúng gặp phải điều kiện thuận lợi như nhiệt độ tăng cao đột ngột. Hoặc sự trao đổi nước kém, điều kiện dinh dưỡng trong môi trường tăng đột biến.

Nguyên nhân chính gây ra hiện tượng thủy triều đó chính là do ô nhiễm môi trường nước. Lượng nước thải thải ra các dòng sông, biển đã làm tảo hấp thu nguồn dinh dưỡng, từ đó sinh sôi nảy nở không theo lập trình tế bào.

Do đó, để hạn chế hiện tượng thủy triều đỏ xảy ra, con người cần nắm được nguyên nhân từ đó đưa ra những cách khắc phục như kiểm soát nghiêm ngặt những nguồn chất thải, nhất là ở những vùng nuôi trồng thủy hải sản.

Thủy triều đen

Nếu như hiện tượng thủy triều đó xuất hiện là do thiên nhiên mang đến thì thủy triều đen lại xảy ra chính do sự tác động trực tiếp của con người. Hiện tượng này bắt nguồn từ việc những con tàu chở dầu khổng lồ qua lại trên mặt biển. Những vụ tai nạn đắm tàu, chìm tàu chở dầu đã gây nên những đợt thủy triều này.

Thủy triều đen mang đến hậu quả đặc biệt nghiêm trọng đối với sức khỏe con người và sinh vật ở dưới nước. Khi lượng dầu tràn ra biển, nguồn nước sẽ bị nhiễm độc làm chết các sinh vật ở dưới nước, các bãi biển sẽ trở nên ô nhiễm. Nếu con người đánh bắt hải sản ở những khu vực này cũng rất nguy hiểm.

Những vụ tai nạn chở dầu xảy ra là điều đáng tiếc không ai mong muốn để gây nên hiện tượng thủy triều đen. Tuy nhiên, con người cũng cần khắc phục thực trạng vẫn thường xảy ra này. Cần ban hành nhiều chính sách nghiêm ngặt hơn về các quy định chở dầu trên biển. Việc chở dầu trong các khoang phải kiêng cố, chắc chắn để không xảy ra hiện tượng không mong muốn đối với sinh vật trên biển cũng như đối với con người.

Vai trò của thủy triều

Thủy triều đóng vai trò lớn trong đời sống người dân:

• Đóng góp lớn cho lịch sử dân tộc Việt Nam. Yếu tố thủy triều đóng vai trò quyết định đến chiến thắng của quân ta trong trận chiến với quân Nam Hán (938) và Mông Nguyên (1288) trên sông Bạch Đằng.
• Cung cấp nước phục vụ sinh hoạt và sản xuất.
• Phục vụ cho các ngành sản xuất như nông nghiệp (bồi đắp phù sa), ngư nghiệp (mang theo nguồn thuỷ hải sản phong phú, hỗ trợ hoạt động đánh bắt thủy hải sản), công nghiệp (thủy điện), khoa học (nghiên cứu liên quan đến thủy văn).
• Con người tận dụng lợi thế thủy triều để đóng tàu thuyền, tạo ra giá trị về du lịch và giao thông vận tải hàng hải.
• Tác động tốt đến hệ sinh thái biển, cung cấp nguồn thức ăn, môi trường sống cho một số động vật ven bờ.

Tuy nhiên, không thể phủ nhận thủy triều cũng gây ra một số ảnh hưởng tiêu cực như:

• Thủy triều đỏ khiến các sinh vật biển chết hàng loạt.
• Thủy triều xâm lấn đất liền, cuốn trôi đất đai, gây sạt lở.
• Các đợt triều cường gây mất an toàn và ảnh hưởng đến cuộc sống của cư dân ven biển.

Hy vọng qua bài viết về thủy triều trên đây Thiết Bị Điện Goldsun đã giúp các bạn có thêm nhiều kiến thức thú vị xoay quanh về thủy triều. Cám ơn các bạn đã theo dõi.